Bu gün Azərbaycan Avropa ölkələrinin enerji təhlükəsizliyinin təminatında aparıcı rollardan birinə sahib olmaqla, Avropa ilə Asiya arasında iqtisadi-ticari əlaqələrin yeni formatda qurulmasında və inkişaf etdirilməsində bilavasitə iştirakı ilə, inkişaf etməkdə olan və zəif inkişaf etmiş ölkələrin hüquq və haqqlarının dünyada qəbul edilməsi uğrunda aparılan mübarizədə avanqard mövqelərdə yer almaqla, Yaxın və Orta Şərq regionlarında getdikcə artan və qlobal təhlükəsizliyə ciddi təhdid yaradan gərginliyin aradan qaldırılması istiqamətində effektiv səylər göstərməklə özünün dünyəvi missiyasını həyata keçirir və həqiqətən də getdikcə daha böyük coğrafiyada təsir imkanlarına malik olduğunu nümayiş etdirir. Artıq qlobal güclər Avrasiya məkanında cərəyan edən proseslərin nizamlanması, iri miqyaslı transmilli layihələrin reallaşdırılması və bir çox digər məqsədlər üçün Azərbaycanın rəyini sadəcə nəzərə almaqla kifayətlənmirlər. Bu gün ölkəmizin bütün bu məsələlərlə bağlı rəyi, bu və ya digər problemə yanaşma konteksti məqsədyönlü şəkildə öyrənilir və diqqətə alınır. Başqa sözlə desək, Azərbaycan özünün nüfuz coğrfiyasını davamlı olaraq genişləndirir. Təkcə bu ilin əvvəlindən keçən dövr ərzində artıq bir neçə Avropa, Asiya və Afrika ölkələrindən Azərbaycana dövlət və hökumət başçıları səviyyəsindən rəsmi səfərlər edilmişdir. Əlbəttə ki, bütün bunlar ilk növbədə Ölkə Prezidenti cənab İlham Əliyevin həyata keçirdiyi müstəqil və praqmatik xarici siyasətin önəmli nəticələri kimi qiymətləndirilməlidir.

Bugünkü buraxılışımızda Azərbaycanın öz qlobal missiyasını həyata keçirmək məqsədilə atdığı addımlar, eləcə də ölkə ictimaiyyətini maraqlandıran bir sıra digər mövzular barədə aia.az-ın suallarını Milli Məclisin deputatı, Azərbaycan Ağsaqqallar Şurasının sədri, iqtisad elmləri doktoru, professor Eldar Quliyev cavablandırır.

- Xoş gördük Sizi, Eldar müəllim. Yenidən Sizinlə görüşmək bizə çox xoşdur. İcazənizlə ilk sualım cari ilin 9 aprel tarixində Ölkə Prezidenti cənab İlham Əliyevin iştirakı ilə Bakıda, ADA Universitetində keçirilmiş “Yeni dünya nizamına doğru” mövzusunda beynəlxalq forumda müzakirə olunan məsələlərlə bağlı olacaq...

- Mən də sizi ürəkdən salamlayıram və yenidən görüşməyimizdən məmnun olduğumu bildirmək istəyirəm. Əvvəlcədən deyim ki, sizin marağınız tamamilə anlaşılandır. Çünki qeyd etdiyiniz beynəlxalq forumda müzakirə olunan mövzular bu gün bütün dünyanı düşündürən və narahat edən məsələləri əhatə edir. Məlumdur ki, son bir neçə ildə dünyada gedən yeni, çoxqütblü düzənin formalaşması prosesi yer kürəsinin müxtəlif bölgələrində ciddi siyasi-iqtisadi gərginliklər, silahlı münaqişələr və hərbi qarşıdurmalarla müşhidə olunmaqdadır. Bu proseslərin birbaşa dünyanın aparıcı və yaxud da, indiyədək aparıcı hesab olunan güclərinin, böyük dövlətlərin maraqlarına təsiri yaranan münaqişələrin qısa zamanda başa çatma ehtimalını xeyli aşağı salır. Artıq biz istər Avropada, istərsə də Asiyada bu və ya digər ölkələrin suverenliyi və ərazi bütövlüyünün kobud şəkildə pozulması faktlarının şahidi oluruq. İstər Rusiya-Ukrayna hərbi münaqişəsi, istərsə Suriyada cərəyan hadisələr, istərsə də İsrail-Fələstin silahlı qarşıdurması bunun əyani təsdiqidir. Yenə deyirəm, bu hadisələr hazırda gedən yeni dünya düzəninin formalaşması prosesini müşayiət edir. Belə olan halda təbii ki, dünya ictimaiyyətini bu yeni dünya düzəninin özünün məhz necə olacağına, bəşəriyyəti hansı gələcəyin gözlədiyinə dair suallar düşündürməyə və hətta narahat etməyə bilməz. ADA Universitetində keçirilmiş beynəlxalq forumda müzakirə olunan məsələlər də bunu bir daha aydın şəkildə göstərmiş oldu. Diqqət etdinizsə, cənab Prezident İlham Əliyevə ünvanlanan suallarda bir çox ölkələrin ictimaiyyətini narahat edən məsələlər öz əksini tapmışdı və həmin sualların cavabını tədbir iştirakçıları məhz Azərbaycan Prezidentinin fikir və açıqlamalarında tapmağa çalışırdılar. Məsələ bundadır ki, bu gün artıq qlobal miqyasda planetin bir çox regionunda yaşanan iqtisadi-siyasi və hərbi böhranlar fonunda ictimai-siyasi cəhətdən sabit, iqtisadi baxımdan sürətlə inkişaf edən bir ölkə kimi Azərbaycan dünyanın diqqətini cəlb etməyə bilməz. Bu gün Azərbaycan modelini öz ölkələrində tətbiq etməyi arzulayan dövlətlərin sayı getdikcə artır. Məhz buna görə də cənab Prezidenti İlham Əliyevin bu və ya digər qlobal məsələyə dair fikirləri getdikcə daha çox diqqətlə öyrənilir və nəzərə alınır.

- Tamamilə Sizinlə razıyam, Eldar müəllim. Elə bu forumda dövlətimizin başçısına Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) yeni dünya düzənində yeri və rolu ilə bağlı ünvanlanan sualın da mahiyyətində duran mühüm aspektlərdən biri məhz Azərbaycan Prezidentinin bu məsələyə münasibətini öyrənmək idi. Bu barədə hansı fikirlərinizlə bölüşə bilərsiniz?

- İlk növbədə birmənalı olaraq demək lazımdır ki, cənab Prezident İlham Əliyev TDT-yə üzv ölkələrin inteqrasiyası və birgə inkişafı ilə bağlı hər zaman çox dəyərli təşəbbüslər irəli sürüb. Əlbəttə ki, bu təşəbbüslər təşkilata üzv ölkələrin rəhbərləri tərəfindən də yüksək qiymətləndirilir. Etiraf olunmalıdır ki, bir çox hallarda məhz Azərbaycan Prezidentinin bu təşkilatla bağlı gördüyü işlər, irəli sürdüyü ideyalar TDT-nın gələcək inkişaf istiqamətlərini müəyyən edən vektorlar rolunu oynayır. Ümumiyyətlə Azərbaycanın bu təşkilatda tutduğu yeri və fəaliyyətindəki rolu barədə fikir yürüdərkən ilk növbədə möhtərəm dövlət başçımızın bu məqamlarla bağlı sərgilədiyi yanaşma tərzini diqqətə almaq lazımdır. Cənab Prezident öz mövqeyini nümayiş etdirərək belə demişdir: “Bizim başqa ailəmiz yoxdur. Bizim ailəmiz Türk dünyasıdır. Biz özümüzü çox yaxşı hiss edirik. Türk Dövlətləri Təşkilatına üzv olan bütün ölkələrlə qardaşlıq münasibətlərimiz var və bizim siyasətimiz Türk Dövlətləri Təşkilatını gücləndirməkdir.” Əlbəttə ki, forum iştirakçılarının bu mövzuda suallarını cavablandırarkən də dövlətimizin başçısı Azərbaycanın TDT-nin maraqlarına hər zaman sadiq olduğunu və bu mövqeyin bundan sonra da heç bir halda dəyişməyəcəyini bir daha bəyan etmiş oldu. Siz də bilirsiniz ki, məhz Azərbaycan Prezidentinin təşəbbüsü ilə keçən il Şuşada Türk dövlətləri rəhbərlərinin ilk qeyri-formal Sammiti keçirildi. Şübhə yoxdur ki, bundan sonra TDT-nın qeyri-rəsmi Zirvə görüşlərinin mütəmadi keçirilməsi də bir ənənə halını alacaq. Cənab Prezident İlham Əliyevin forumdakı çıxışına diqqət etsək, bu fikirlərdə yeni yaranan dünya düzənində TDT-nın mühüm aparıcı mövqelərə sahib olmasının mümkünlüyünü və vacibliyini vurğulayan tezislərin səsləndiyini görərik. Cənab Prezident bunun üçün bütün imkanların mövcud olduğunu və belə bir tarixi fürsəti əldən qaçırmamaq üçün səyləri birləşdirməyin zəruriliyini açıq mətnlə bəyan etdi. Hər zaman olduğu kimi, möhtərəm Prezidentimizin bütün fikirləri, çağırışları, hər bir kəlməsi dərin təhlilə, möhkəm məntiqə əsaslanıb. Bu gün istər Avropa İttifaqının, istərsə də bir çox digər iqtisadi-siyasi alyansların mövcud durumlarına nəzər salsaq, onların heç birinin mahiyyət etibarı ilə artıq çoxdan birlik və ittifaq sözləri ilə adlandırılmasına tutarlı bir əsas qalmadığını görərik. Həmin alyanslara üzv olan ölkələr və bu ölkələrin xalqları arasında milli-mənəvi dəyərlər, mədəniyyət, ənənələr, miqrantlar, tariflər və sairə kimi həlledici məqamlarda ciddi fikir ayrılıqları mövcuddur. Türk dövlətlərinin də ən böyük üstünlüyü məhz belə narazılıqların olmamasındadır. Cənab Prezident İlham Əliyev bu üstünlüyü diqqət mərkəzinə gətirməklə TDT-nın unikallığını vurğulamış oldu. Əgər buraya təşkilata üzv ölkələrin yerləşdiyi böyük coğrafiyanı, əhali sayı və demoqrafik göstəriciləri, ən nəhayət hərbi imkanları əlavə etsək, həqiqətən də bu təşkilatın ən azından Avrasiya məkanında mühüm qərarların qəbul ediləcəyi mərkəzə çevrilməsinə mane ola biləcək heç bir qüvvənin olmadığını görmək olar.

- Yəqin mənimlə razılaşarsınız ki, Azərbaycanın Şimali Kipr Türk Respublikası ilə qurulmuş münasibətlərini də birbaşa ölkəmizin ümumilikdə Türk dünyasının güclənməsi işinə verdiyi mühüm töhfələrdən biri kimi qiymətləndirmək olar...

- Əlbəttə, buna heç bir şübhə ola bilməz. Biz bunu Azərbaycanın – Şimali Kipr münasibətlərinə dair cənab Prezident İlham Əliyevin forumda səsləndirdiyi fikirlərdən də bir daha görürük. Dövlətimizin başçısı birmənalı olaraq bəyan etdi ki, Şimali Kiprdəki qardaşlarımız öz dövlətinə sahib olmağa layiqdirlər və Azərbaycan bu məsələdə öz dəstəyini heç vaxt əsirgəməyəcək. Xatırladım ki, məhz Azərbaycan Şimali Kiprin Türk Dövlətləri Təşkilatına müşahidəçi qismində qatılmasında mühüm rol oynayıb. Bu gün vətəndaş cəmiyyətinin, Azərbaycan hökumətinin, parlamentinin nümayəndələri Şimali Kipr Türk Respublikasına tez-tez səfərlər edir, Şimali Kiprdən Azərbaycana səfərlər həyata keçirilir. O cümlədən Şimali Kipr Türk Respublikasının Prezidenti Ersin Tatar Azərbaycanda səfərdə olub. Şuşada Türk Dövlətləri Təşkilatının qeyri-rəsmi Sammitinə də Prezident Ersin Tatar birbaşa cənab Prezident İlham Əliyev tərəfindən dəvət olunmuşdu. Həmçinin ölkəmizdə Şimali Kiprin mədəniyyət günlərinin keçirilməsi böyük hadisə idi. Yeri gəlmişkən, bu günlərdə 4-cü Antalya Diplomatiya Forumunda iştirak edən dövlətimizin başçısı aprelin 11-də növbəti dəfə Prezident Tatarla görüşüb və Şimali Kiprin lideri ölkələrinə göstərdiyi həmrəyliyə və dəstəyə, həmçinin ADA Universitetində keçirilən beynəlxalq forumda dediyi sözlərə görə cənab Prezident İlham Əiyevə minnətdarlığını ifadə edib. Türk dünyasının gücü, bu dünyanın bir parçası olan hər bir Türk dövlətinin gücü ilə müəyyən olunur. Məhz bu baxımdn da Azərbaycanın Şimali Kipr Türk Cümhuriyyətinə verdiyi dəstək əlbəttə ki, bütün Türk dünyasının gücünə güc qatır.

- Eldar müəllim, bildiyiniz kimi, aprelin 4-də Bakıda daha bir başqa mötəbər tədbir, Cənub Qaz Dəhlizi Məşvərət Şurası çərçivəsində nazirlərin 11-ci və Yaşıl Enerji Məşvərət Şurası çərçivəsində nazirlərin 3-cü iclasları keçirilmişdi. Necə bilirsiniz, bu tədbirdə danışılan məsələlərlə ADA Universitetində keçirilən beynəlxalq forumda müzakirə olunan mövzular arasında hər hansı paralel aparmaq olarmı?

- Tamamilə doğru yanaşmadır. Mən deyərdim ki, bu iki mötəbər tədbirdə müzakirə edilən mövzular arasında, dedyiniz kimi, bir çox paralellər aparmaq nəinki olar, hətta mütləqdir. Diqqət edin, Məşvərət Şurasının iclaslarında bir çox digər vacib məsələlərlə yanaşı ölkələrin enerji təhlükəsizliyi və sənaye təhlükəsizliyi ilə bağlı məsələlər də müzakirə olunub. Həmin tədbirdə iştirak edən cənab Prezident İlham Əliyev də öz çıxışında qeyd etdi ki, bu gün enerji təhlükəsizliyi hər bir ölkə üçün milli təhlükəsizliyin ayrılmaz bir hissəsi olduğu kimi, artıq bunu həmçinin sənaye təhlükəsizliyi haqqında da deyə bilərik. Konkret bir misala nəzər salaq. Artıq neçə ildir ki, davam edən Rusiya-Ukrayna hərbi münaqişəsi birbaşa yeni dünya nizamının formalaşması prosesinin mühüm qollarından biridir. Demək artıqdır ki, burada əsas məsələ müəyyən Qərb ölkələri ilə Rusiya arasında nüfuz coğrafiyasının yenidən bölünməsindən gedir. Digər bir tərəfdən də bu münaqişə Avropanın bir çox ölkələrinin enerji təhlükəsizliyinə ciddi təhdidlər yaradıb. Hələ bir neçə il əvvəl alternativ enerji mənbələri axtarışına çıxan Avropa İttifaqı bu xüsusda ən etibarlı tərəfdaş kimi nəzərini Azərbaycana yönəltdi. Bu gün “Azəri-Çıraq-Günəşli”, “Abşeron” və “Şahdəniz” yataqları bir çox ölkələrin enerji təhlükəsizliyinə töhfə verir. Cənub Qaz Dəhlizinin 3 ayrılmaz hissəsi olan Cənubi Qafqaz Boru Kəməri, TANAP və TAP kəmərləri tam yüklülük şəraitində işləyirlər. Buna baxmayaraq onların genişləndirilməsi tələb olunur. Çünki Avropada hazırda alternativ enerji mənbəyinə və təchizatın davamlı şaxələndirilməsinə böyük ehtiyac var. Məhz bunu nəzərə alaraq, cənab Prezident diqqətə çatdırdı ki, bir neçə ildən sonra bir çox digər neft-qaz yataqlarının da istismarına başlanacaq. Beləliklə, Azərbaycanın Avropa ölkələrinin enerji təhlükəsizliyinin təminatında oynadığı rolun həm ölçüsü də, önəmi də getdikcə artır. Bu isə öz növbəsində ölkəmizin beynəlxalq mövqelərini gücləndirir, nüfuzunu daha da yüksəldir. Yeni dünya nizamında ölkələrin tutacaqları yer də bu gün məhz bu amillər sayəsində müəyyən olunur. Əlbəttə bu, dediyim kimi, Məşvərət Şurasının iclaslarında və ADA Universitetində keçirilən beynəlxalq forumda müzakirə olunan mövzular arasında apara biləcəyimiz çox sayda paralellərdən yalnız biridir.

-Məşvərət Şurasının iclaslarında Azərbaycan qazının Avropaya təchizatı coğrafiyasının genişlənəcəyi anonslandı. Bir iqtisadçı kimi, gözlənilən bu qaz ixracı artımının ölkəmizin iqtisadiyyatına nə kimi xeyiri olacağını düşünürsünüz?

- Avropaya qaz təchizatı coğrafiyasının genişlənməsin ölkəmizin iqtisadi inkişafına təsir edən önəmli amillərdən biridir. Bu gün Azərbaycan Avropada qaza olan tələbatı ödəmək üçün qaz mənbələrinə, nəqliyyat marşrutlarına və bütün infrastruktura sahibdir. Bununla belə Azərbaycan əmin olmalıdır ki, Avropada bizim təbii qaza ehtiyac növbəti bir neçə il üçün də kifayət qədər olacaq. Cənab Prezident İlham Əliyev də bu məqamı öz çıxışında xüsusi qeyd etdi. Çünki belə bir təminat olmadan investorlar layihələrə sərmayə yatırmayacaqlar. Bu isə təbii qazın böyük bir qıtlığına səbəb olacaq. Azərbaycanın mövcud ehtiyatları məlumdur və bu ehtiyatlardan istifadə üçün yeni yataqlardan hasilata başlamaq lazımdır. Sözsüz ki, Azərbaycan həm də çox böyük yaşıl enerji potensialına malikdir və bu potensialın hesabına da enerji təhlükəsizliyində tərəfdaşlıq baxımından getdikcə daha mühüm rol oynayacaq. Bu gün artıq investorlarla Günəş və Külək enerji stansiyalarına aid olan imzalanmış müqavilələrin olduğunu söyləyən dövlət başçısı bildirdi ki, ölkəmizdə 2030-cu ilə qədər 6 giqavat günəş və külək enerjisi hasil ediləcək. Bu, nəticə etibrı ilə hazırda ölkə daxilində elektrik enerjisinin istehsalı üçün istifadə olun xeyli təbii qaza qənaət etmək imkanı yaradacaq və qənaət olunan qaz ixraca yönəldiləcək. Bir vacib məqamı da unutmayaq ki, son iki ildə Avropada istifadəyə verilmiş interkonnektor şəbəkəsinin təməlində ilk növbədə Cənub Qaz Dəhlizi layihəsinin durması Azərbaycanın təşəbbüskarı olduğu layihələrin Avropa İttifaqı ölkələri arasında əməkdaşlığın inkişafında da mühüm rol oynadığını sübut edir.

Söhbətləşdi: Azər Məmmədov

(ardı var...)