Tehran Ankaranı hədələyir; cənub qonşumuz ehtiyatlanmaqda haqlıdırmı? - fərqli rəylər

İran İraq, Küveyt, BƏƏ, Qətər, Türkiyə və Bəhreyni xəbərdar edib ki, əgər ABŞ-ın İrana hücumuna hər hansı yardım edilərsə, o cümlədən hava məkanından istifadəyə razılıq verilərsə, bu, “ciddi nəticələrə” gətirəcək düşmənçilik aktı kimi qiymətləndiriləcək.

Bu barədə adının çəkilməsini istəməyən yüksək səviyyəli İran rəsmisi “Reuters” agentliyinə bildirib.

Həmin rəsminin sözlərinə görə, Tehran ABŞ-la Trampın təklif etdiyi birbaşa danışıqları rədd edir, lakin Oman vasitəsilə danışıqları davam etdirməyə hazırdır. O qeyd edib ki, Birləşmiş Ştatlar “niyyətlərinin ciddiliyini nümayiş etdirərsə” bu cür danışıqlar tezliklə başlaya bilər.

Məlumatı şərh edən Türkiyə Xarici İşlər Nazirliyi xəbərdarlıqla bağlı heç nə bilmədiklərini, lakin bunun başqa kanallarla da ötürülə biləcəyini söyləyib. Küveyt isə daha əvvəl İranı əmin etmişdi ki, onun ərazisindən hücuma icazə verməyəcək.

“Reuters”in məqaləsində həmçinin deyilir ki, Tehran Moskvanın tam dəstəyinə şübhə edir və Kremlin mövqeyi ABŞ-la danışıqların uğurundan asılı olaraq dəyişə bilər.

Bu arada İranın xarici işlər naziri Abbas Arakçı bir daha ABŞ-la birbaşa danışıqları mənasız hesab etdiyini bildirib. “BMT Nizamnaməsini pozaraq daim güc tətbiq etməklə hədələyən tərəflə birbaşa danışıqlar mənasız olardı”, - Arakçı bildirib.

Ölkənin ali dini lideri Əli Xamenei isə silahlı qüvvələrin yüksək döyüş hazırlığı vəziyyətinə gətirilməsi barədə göstəriş verib.

Prezident Donald Tramp daha əvvəl İran rəhbərliyinin Vaşinqtonla dialoqu vasitəçilərlə deyil, birbaşa aparmaq istədiyini söyləmişdi...

İran İraq, Küveyt, BƏƏ, Qətər, Türkiyə və Bəhreyni xəbərdar edib ki, əgər ABŞ-ın İrana hücumuna hər hansı yardım edilərsə, o cümlədən hava məkanından istifadəyə razılıq verilərsə, bu, “ciddi nəticələrə” gətirəcək düşmənçilik aktı kimi qiymətləndiriləcək.

Bu barədə adının çəkilməsini istəməyən yüksək səviyyəli İran rəsmisi “Reuters” agentliyinə bildirib.

İranın bu narahatlığı əsaslıdırmı? Adıçəkilən ölkələrdən hər hansı biri, xüsusən də Türkiyə ABŞ-ın hücumuna yardım edərmi? Edərlərsə hansı ciddi nəticələrə səbəb ola bilər?

Aydın Quliyev: 'Böyük ehtimalla itkin düşmüş azərbaycanlıların hamısını  ermənilər qətlə yetirib'

Siyasi şərhçi Aydın Quliyev “Yeni Müsavat”a bildirdi ki, İranın gələcək Amerika zərbələrindən ehtiyatlanması, narahat olması başadüşüləndir: “Ancaq bu nə qədər başadüşülən olsa da İranın belə vəziyyətdə bir sıra qonşu dövlətlərlə, xüsusən də ən böyük qonşu dövlət olan Türkiyə ilə əsaslı və ya əsaslı olmağından asılı olmayaraq hədə dilində danışmasının özü diplomatik etik qaydalara uyğun gəlmir. Ən azından ona görə ki, İran hazırda bölgədə İsraillə və Amerika ilə necə bacaracağı ilə bağlı həyati bir sualın qarşısında dayanıb. İsraillə və ABŞ-la necə bacaracağının bəlli olmadığı bir şəraitdə digər ölkələrlə də ən azı ritorik diplomatik cəbhənin açılması düzgün yanaşma deyil, İranın özünün zərərinədir. Digər tərəfdən, dediyim kimi, İranın qonşu dövlətlərin bəziləri tərəfindən onun mənafelərinə qarşı addımlar atılacağı ilə bağlı ehtiyatlanması təbii və başadüşüləndir, lakin burada Türkiyənin də həmin sıraya qoyulması başa düşülmür. Ən azı ona görə ki, Türkiyənin bu bölgədə İran da daxil, daim sülh və barışın olması yönündə atdığı addımlar hər kəsə bəllidir. Baxmayaraq ki, Türkiyənin İranla başadüşülən müəyyən regional geopolitik rəqabəti var, Türkiyə İranın kənar dövlətlərin zərbələri ilə sıradan çıxarılması kimi bir oyuna gedəcəyi ağıla batan deyil. İkincisi, bölgədə kənar təzyiqlərə məruz qalan ölkələrin məsələsində Türkiyənin nümayiş etdirdiyi indiyə qədər ki, taktikalar da bunu təsdiq edir. 2003-cü ildə Amerika Türkiyənin ərazisindən keçərək İraqa zərbə endirmək planını ortaya qoyanda Türkiyə buna razılıq vermədi. ABŞ İraqa zərbə endirmək üçün ayrı keçid variantlarından istifadə etməyə məcbur oldu. Elə bu fakta görə o vaxtdan Türkiyə ilə ABŞ-ın münasibətləri tədricən pozulmağa başladı. İndi Türkiyənin İranın mənafelərinə qarşı proseslərə açıq və ya gizli dəstək verəcəyi ilə bağlı İranın şübhələri bu baxmdan başa düşülmür”.

A.Quliyev qeyd etdi ki, siyahıdakı digər ölkələrin bəziləri ilə İranın açıq kəskin rəqabət və hətta düşmənçilik münasibətlərində olduğunu nəzərə alsaq, o ölkələrdən Amerikaya müəyyən dəstəyin verilməsi mümkündür: “Xüsusilə də 2024-cü ildə İranın İsraillə qarşılıqlı raket atışmaları zamanı bəzi ərəb ölkələrinin İranın mənafeyi əleyhinə siyasət apardıqlarını gördük. Hətta İranın raketlərinin həmin ölkələrin üzərindən keçən zaman həmin ölkələr tərəfindən vurulması, İsrailə yardım göstərimələri ilə bağlı informasiyalar yayılmışdı. İran da bunu bilir və bəzi ərəb ölkələrinə bəribaşdan xəbərdarlıq edir ki, anti-İran kampaniyasına qoşulmaqdan çəkinsinlər. İran bizim qonşu dövlətdir. Bu ölkəyə qarşı kimin hansı addımı atmağından asılı olmayaraq burada hədəf təkcə İran yox, bölgənin bütün sülh və təhlükəsizlik məsələsidir. Bölgə üçün tam yad olan bir ölkənin - Amerikanın İrana qarşı aparacağı hərbi kampaniyalarda müəyyən ərəb ölkələrinin, bəzi region ölkələrinin iştirak etməsi pis və təhlükəli bir ssenari olardı. Bu mənada İranın xəbərdarlığı ölkələr tərəfindən nəzərə alınsa, daha yaxşı olar”.

Politoloq Yusif Bağırzadə isə bildirdi ki, İranın bu ölkələrə xəbərdarlıq etməsi həmin ölkələrin hər birində ABŞ-ın hərbi bazalarının olması ilə əlaqədardır: “İraqda 12, Bəhreyndə 2, Kuveytdə 8, Qətərdə 1, Səudiyyədə 5, Türkiyədə 2 baza mövcuddur. Ümumiyyətlə isə ABŞ-ın təkcə Yaxın Şərq ölkələrində 46 hərbi bazası var və bu bazalarda 70 minə yaxın ABŞ hərbçisinin olduğu bildirilir ki, onların da sayı İranla gərginlik səbəbilə durmadan artır.

ABŞ-ın bölgədəki ən böyük hərbi bazası Qətərdəki Əl-Udeyd Hava Bazasıdır. Bu bazada ABŞ-ın 10 mindən çox əsgəri var və onarın əksəriyyəti hava qüvvələridir. Yaxın Şərqin ən böyük dəniz qüvvəsi sayılan Bəhreyndə 5-ci donanmaya sahib olan ABŞ ordusu bu ölkədə Şeyx İsa və Məhərraq Hərbi Hava Bazalarını da idarə edir. ABŞ-ın Bəhreyndəki bazalarında 7 mindən çox əsgər yerləşdirilib. ABŞ-ın NATO-dan kənar müttəfiqi statusuna malik Kuveytdə də əsgər sayı 10 mindən çoxdur. Eyni şəkildə Omanda da bir neçə baza ABŞ Hərbi Hava Qüvvələri, Dukm Limanı və Salalah Limanı isə ABŞ Hərbi Dəniz Qüvvələri tərəfindən fəal şəkildə istifadə olunur. Türkiyəyə gəldikdə isə məlumdur ki, burada ABŞ-ın İncirlik və İzmir hərbi bazaları var.

Mümkün hərbi müdaxilə ehtimalında adıçəkilən ölkələrdən hansının öz ərazisindən İrana zərbə endirməyə icazə verəcəyini dəqiq proqnozlaşdırmaq olmasa da, ehtimallar irəli sürmək mümkündür. Səudiyyə Ərəbistanı üçün İran regiondakı ən böyük rəqibdir. Bu ölkə ABŞ-ın İrana qarşı tətbiq etdiyi sanksiyalara qoşulub və İranın nüvə proqramına qarşı sərt mövqeyi ilə seçilir. Amma buna baxmayaraq Ər-Riyadın açıq şəkildə öz ərazisindən İrana zərbələr endirilməsinə imkan yaradacağı və İranın cavab tədbirləri ilə ərazisini zərbə altında qoyacağı ağlabatan deyil. BƏƏ də təhlükəsizlik məsələsində ABŞ-ın mövqeyini dəstəkləsə də, İranla ticarət əlaqələrini də qorumağa çalışır. Qətər və Oman yəqin ki, ənənəvi olaraq ABŞ-la İran arasında dialoq tərəfdarı kimi çıxış edəcəklər və odur ki, onların da öz ərazilərindən İranı hədəf alan fəaliyyətə icazə verəcəkləri inandırıcı deyil. Kuveytin də həmçinin, neytral mövqedə dayanacağı gözləniləndir.

Burada ən çox zərbə altına düşə biləcək tərəf yəqin ki, Bəhreyn olacaq. Məlumdur ki, bu ökə ABŞ-ın 5-ci donanmasına ev sahibliyi edir. İkinci bir tərəfdən İranın Bəhreynlə bağlı ərazi iddiaları var. Bu ölkədən İran ərazisinin hədəf alınma ehtimalı kifayət qədər yüksək görünür. ABŞ da bu ehtimalları nəzərə alaraq Səudiyyə Ərəbistanı və Bəhreyn ərazisinə aktib şəkildə hava hücumundan müdafiə sistemləri yerləşdirir".

Y.Bağırzadə dedi ki, Türkiyənin öz ərazisindən İrana zərbələr endirməsinə imkan verməyəcəyi şübhəsizdir. Baxmayaraq ki, İranın regionda mövqelərinin zəifləməsi Türkiyənin maraqlarına cavab verir: “Amma İrana Türkiyə ərazisindən zərbələr endirilməsinə imkan vermək Türkiyənin İslam coğrafiyasındakı nüfuzu baxımından düzgün yanaşma deyil və o baxımdan da Türkiyənin bu gərginlikdə tərəf yox, vasitəçi qismində iştirakı ölkə üçün daha çox divident gətirə bilər”.